Blog Details

Czym jest zachowek?

Zachowek stanowi prawo przysługujące najbliższym członkom rodziny spadkodawcy, tj. małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy, które gwarantuje udział w części wartości majątku pozostawionego przez spadkodawcę. Może ono przybrać formę roszczenia w sytuacji, gdy osoby te nie zostały powołane do dziedziczenia lub nie otrzymały od spadkodawcy odpowiednio wysokiego przysporzenia majątkowego. Roszczenie to sprowadza się do możliwości żądania wypłacenia odpowiedniej sumy pieniężnej. Nie można natomiast żądać wydania jakiegoś konkretnego składnika majątkowego ze spadku.

Komu przysługuje zachowek?

Jak już zostało wcześniej podkreślone prawo do zachowku przysługuje najbliższej rodzicie spadkodawcy – małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom spadkodawcy.

Kto nie może otrzymać zachowku?

Należy zwrócić uwagę, że wśród osób uprawnionych ustawodawca nie wymienia rodzeństwa spadkodawcy ani dalszych jego wstępnych poza rodzicami. Pamiętać należy także o tym, że zachowek nie należy się małżonkowi w przypadku prawomocnego orzeczenia rozwodu bądź separacji. W takiej sytuacji małżonek spadkodawcy w ogóle nie jest powołany do dziedziczenia z ustawy, wobec czego nie przysługuje mu także prawo do zachowku. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia i nie przysługuje mu zachowek także wówczas, gdy spadkodawca za życia wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Jednakże w takiej sytuacji wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na skutek powództwa złożonego przez któregokolwiek z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Termin na wytoczenie takiego powództwa wynosi 6 miesięcy.

Zachowek nie będzie przysługiwał także osobom, które:

1. zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
2. zrzekły się dziedziczenia po spadkodawcy;
3. zostały wydziedziczone przez spadkodawcę oraz
4. odrzuciły spadek.

Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku?

Do zapłaty zachowku w pierwszej kolejności zobowiązani są spadkobiercy, przy czym najczęściej będą to spadkobiercy testamentowi. Nie wyklucza to jednak odpowiedzialności spadkobierców powołanych do dziedziczenia z ustawy. W przypadku, gdy spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku (należy do grona osób wymienionych jako uprawnione), jego odpowiedzialność ogranicza się wyłącznie do nadwyżki, która przekracza wartość zachowku, jaki sam powinien otrzymać.

Ponadto zobowiązanym do zapłaty zachowku mogą być także:

1) osoby, które otrzymały zapis windykacyjny – zobowiązane są do wypłaty zachowku wówczas, gdy osoby uprawnione nie mogą go uzyskać od spadkobierców. Zapisobierca windykacyjny odpowiada jednak jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem otrzymanego zapisu windykacyjnego. Ponadto jeśli osoba, która otrzymała zapis windykacyjny sama jest uprawniona do zachowku ponosi odpowiedzialność jedynie do wysokości nadwyżki przekraczającej należny jej zachowek;

2) osoby obdarowane przez spadkodawcę za jego życia – są zobowiązane do wypłaty zachowku wówczas, gdy osoby uprawnione nie mogą go uzyskać ani od spadkobiercy, ani od zapisobiercy windykacyjnego. Obdarowany jest obowiązany jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jednak jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek

3) fundacja rodzinna bądź osoby, które otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku – jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać wypłaty zachowku od fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, bądź od osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku. Powyższe podmioty są jednak odpowiedzialne za zapłatę zachowku jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem odpowiednio pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę bądź będącego skutkiem otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Wysokość zachowku

Ustawodawca przewidział dwie wysokości zachowku:

1. połowa wartości udziału spadkowego – jest to zasada;
2. 2/3 wartości udziału spadkowego – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.

Aby obliczyć wysokość należnego zachowku należy najpierw ustalić tzw. substrat spadku, na który składa się suma majątku pozostawionego po zmarłym (minus długi) oraz:

• darowizn przekazanych przez niego za życia,
• dokonanych zapisów windykacyjnych,
• funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie,
• mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.

Ustawodawca określił również zasady uwzględniania powyższych składników majątkowych w spadku. W szczególności nie dolicza się darowizn przyjętych zwyczajowo w danych stosunkach oraz darowizn dokonanych więcej niż dziesięć lat, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Tak samo nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą.

Po obliczeniu substratu spadku, uzyskaną wartość należy pomnożyć przez przysługujący uprawnionemu udział spadkowy (np. 1/3) oraz przez odpowiedni ułamek, który zależy od przynależności danej osoby do określonej grupy uprawnionych do zachowku.

Należy jednak pamiętać, że przy ustalaniu udziału spadkowego w celu obliczenia zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych dziedziczenia oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili.

Od tak uzyskanej kwoty należy odjąć wartość ewentualnych składników podarowanych przez zmarłego, odziedziczonych po zmarłym, bądź przekazanych w formie zapisu.

Przedawnienie roszczeń o zachowek

Należy pamiętać, że roszczenia o zachowek ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od:

1. ogłoszenia testamentu – w przypadku dziedziczenia testamentowego;
2. otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy) – w przypadku dziedziczenia ustawowego roszczenia o uzupełnienie zachowku skierowanego przeciwko zapisobiercy windykacyjnemu, obdarowanemu, fundacji rodzinnej oraz osobie obowiązanej z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Dochodzenie roszczenia o zachowek przed sądem

Gdy ustalimy, że przysługuje nam uprawnienie do zachowku, możemy skierować swoje roszczenie do osoby zobowiązanej do jego wypłaty bądź uzupełnienia. Warto w pierwszej kolejności sporządzić wezwanie do zapłaty, w którym jasno określimy swoje żądania dotyczące zachowku. Jeśli osoba zobowiązana nie spełni roszczenia dobrowolnie, konieczne będzie wniesienie pozwu o zapłatę do sądu właściwego dla ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.

Z uwagi na złożoność takich spraw oraz potencjalne konflikty między stronami, warto skorzystać z pomocy radcy prawnego specjalizującego się w sprawach o zachowek. Radca prawny pomoże precyzyjnie wyliczyć należną kwotę zachowku oraz podejmie wszelkie niezbędne działania, by skutecznie dochodzić przysługujących praw.

Zachowek a kwestie podatkowe

Zachowek podlega podatkowi od spadków i darowizn, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zaspokojenia roszczenia. Jednak z uwagi na fakt, że uprawnionymi do zachowku są najbliższe spadkodawcy osoby, mogą one skorzystać ze zwolnienia od podatku. Aby z niego skorzystać należy w nieprzekraczalnym terminie 6 miesięcy od daty otrzymania zachowku złożyć odpowiednią deklarację podatkową w urzędzie skarbowym.

Wpis nie stanowi porady prawnej. Należy pamiętać, że szczegóły konkretnej sprawy mogą mieć wpływ na wybór odpowiedniego sposobu postępowania oraz zastosowanych rozwiązań prawnych. W celu dokonania właściwego wyboru, należy skonsultować się z radcą prawnym.